Woning in traditionele stijl

In het eerste deel van de 20e eeuw, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog, heerste in Appelscha en wijde omgeving nog grote woningarmoede onder de veen- en bosarbeiders. Er waren nog veel grote gezinnen, die in krotachtige onderkomens woonden en in armoede leefden. In schrille tegenstelling daarmee werd toen dit markante woonhuis voor de veenbaas Jongsma gebouwd. Een veenbaas kocht het exploitatierecht (toestemming om een perceel hoogveen af te graven om er turf van te maken) van de Heeren Compagnons. De veenbaas liet het vervolgens vervenen tot turf door de arbeidende klasse voor een zeer karig hongerloon. Symbool van standsverschil tussen arm en rijk dat tot uitdrukking werd gebracht in de stijl van wonen.

De ontwerper is niet bekend. De vrijstaande woning in ambachtelijk-traditionele trant ligt op een ruim erf met achtertuin. Het woonhuis heeft globaal een rechthoekige plattegrond, met enkele kleine uitbouwen. Het heeft een risalerende erker (in zijn geheel naar voren, buiten de gevel uitspringend), doorgetrokken over de beide bouwlagen, onder een samengesteld overstekend schilddak bedekt met rode ongeglazuurde gegolfde Friese pannen. Het opgaand muurwerk is gemetseld met snijvoegen. Bij de snijvoeg staat de voeg (cementlaag tussen de stenen) op één lijn met de buitenkant van de muur en lichtjes naar de bovenkant afgesneden (tegen inwatering). Dit geeft een ingetogen uitstraling.

Boven de erker zijn drie keramische ruitvormige tegeltjes gemetseld met voorstellingen van een ara en een haan, mogelijk van de keramist W.C. Brouwer. Binnen is het woonhuis structureel oorspronkelijk met ondermeer de volgende authentieke onderdelen: “kamers en suite” met schoorsteen (voor- en achterkamer gescheiden met schuifdeuren); traphal met balustrade en bovenlicht met gekleurd glas-in-lood; deuren en deuromlijstingen; kamers in de kap.

Het “woonhuis in traditionele stijl” is een rijksmonument en van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang vanwege de hoge mate van esthetische kwaliteit van het ontwerp. De eenvoudige maar zeer verzorgde kwaliteit van de detaillering en architectonische gaafheid van het exterieur en interieur draagt daar in hoge mate aan bij.